कृषी पणन व व्यवस्थापन : नोकरी आणि स्वयंरोजगार

शेतीकडे एक उद्योग म्हणून पाहिल्यास शेती अधिक फायदेशीर होऊ नाव उद्योजकांनी सिद्ध केले आहे. आपल्या पूर्वजांनी पारंपारिक पद्धतीने शेती केली आणि त्यातून वर्षानुवर्षे भारत सुजलाम सुफलाम राहिला आहे खरे, मात्र नवीन काळानुसार नवीन तंत्रज्ञानाची आणि संशोधनाची मदत घेऊन शेती करणे अधिक सयुक्तिक ठरणार आहे. नवीन तंत्रज्ञानाच्या वापरासाठी शेती विषयात उच्च शिक्षण घेणे आवश्यक आहे. हे उच्च शिक्षण म्हणजे दोन अथवा तीन वर्षाचे पदवीच. असावी असे नाही. काही अल्प मुदतीचे अभ्यासक्रमही उपलब्ध आहेत. मार्केटिंग आणि विक्री हा कुठल्याही उद्योगाचा पाया. तुम्ही जे बनवता ते विकू शकला नाहीत तर कितीही उत्तम उत्पादनाची किंमत शून्य ठरते. शेतीमध्ये सुद्धा हेच तत्व लागू पडते. त्यामुळे उत्पादन आणि गुणवत्तेसोबतच, व्यवस्थापन मार्केटिंग, आणि विक्री याचेही उत्तम मार्गदर्शन घेणे आवश्यक आहे.दीर्घ मुदतीचे अभ्यासक्रम अ) दीर्घ मुदतीच्या अभ्यासक्रमात शेती या विषयामध्ये बीएस्सी आणि एम एस्सी करता येते. याशिवाय मत्स्य, सहकार वगैरे विविध विषयांवर दीर्घ मुदतीचे अभ्यासक्रम उपलब्ध आहेत. ब) अल्प मुदतीच्या अभ्यासक्रमात शेती, फळे आणि भाज्या लागवड, फुलशेती अशा विविध विषयांमध्ये पदविका आणि पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम उपलब्ध आहेत.क) याशिवाय शेती व्यवस्थापन या विषयावर व्यवस्थापन पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम उपलब्ध आहेत. ड) अनेक शासकीय आणि खासगी संस्था, व्यवसायाभिमुख अल्प मुदतीचे अभ्यासक्रमही चालवतात. आपल्या आवश्यकतेप्रमाणे विविध विषयांचा दीर्घ व अल्प मुदतीचा अभ्यास आपण करू शकतो. व्यवस्थापन पदव्युत्तर अभ्यास क्रमात व्यवस्थापनाची कौशल्ये आणि शेतीचे तांत्रिक ज्ञान यांचा उत्तम मिलाफ पाहायला मिळतो. प्रशिक्षण: यादृष्टीने कृषीमध्ये व्यवस्थापनविषयक अभ्यासक्रमांना विशेष महत्त्व आहे. गरवारे व्यवसाय प्रशिक्षण, सांताक्रूझ गरवारे व्यवसाय प्रशिक्षण संस्थेत शेती व्यवस्थापनाचा पदव्युत्तर अभ्यासक्रम चालवला जातो. अधिक माहिती: गरवारे, मुंबई विद्यापीठ संकुल, कालिना, सांताक्रूझ, मुंबईवैकुंठ मेहता सहकार प्रशिक्षण संस्था , पुणे वैकुंठ मेहता सहकार प्रशिक्षण संस्थेत सहकार व्यवस्थापन या विषयावर पदविका अभ्यासक्रम तर शेती व्यवस्थापन या विषयावर पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम उपलब्ध आहे. संपर्क: www.vamnicom.gov.in नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ पोस्ट हार्वेस्ट टेक्‍नॉलॉजी (तळेगाव) : एक आठवडा ते दहा दिवसांचे विविध प्रकारचे निवासी प्रशिक्षण कार्यक्रम राबविण्यात येतात. हरितगृह व्यवस्थापन, पीकनिहाय अभ्यासक्रम, उतिसंवर्धन, फ्लॉवर डेकोरेशन, ड्राय फ्लॉवर ऍण्ड प्लॅंट पार्ट, गोदाम व्यवस्थापन, कृषी उत्पन्न बाजार समिती व्यवस्थापन, पीक संरक्षण व रोपवाटिका व्यवस्थापन, फळे - फुले व भाजीपाल्याचे विपणन आदी अनेक अभ्यासक्रम या संस्थेमार्फत शिकवले जातात. http://www.htcindia.org/ चौधरी चरणसिंग नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ऍग्रिकल्चरल मार्केटिंग (एनआयएएम) : कृषी पणनविषयक अल्प मुदत कालावधीचे विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम संस्थेत राबविण्यात येतात तसेच काढणीपश्‍चात तंत्रज्ञान, ग्रेडिंग, पॅकिंग व शीतगृह व्यवस्थापन, कृषी व्यापार, बाजार व्यवस्थापन, कृषी व्यापारात माहिती तंत्रज्ञानाचा वापर, ई ट्रेडिंग आदी अनेक विषयांवर संस्थेमार्फत देशभर प्रशिक्षण अभ्यासक्रम राबवले जातात. कृषी व संलग्न पदवीधरांसाठी कृषी व्यवसाय व्यवस्थापन पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम (पीजीडीएबीएम) उपलब्ध आहे. अधिक माहिती: http://www.ccsniam.gov.in/ नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ऍग्रिकल्चरल एक्‍स्टेन्शन मॅनेजमेंट, हैद्राबादकृषी व्यवसाय व्यवस्थापन व कृषी विस्तार व्यवस्थापन या विषयांतील पदव्युत्तर पदविका आणि कृषी विस्तार सेवा पदविका हे तीन अभ्यासक्रम राबविण्यात येतात. यापैकी कृषी व्यवसाय व्यवस्थापनाचा दोन वर्षांचा अभ्यासक्रम देशातील सर्वोत्तम कृषी व्यवसाय व्यवस्थापन अभ्यासक्रम समजला जातो. ऍग्री क्‍लिनिक ऍण्ड ऍग्री बिझनेस हा दोन महिने कालावधीचा निवासी अभ्यासक्रम राबवला जातो. याशिवाय अल्प मुदतीचे अनेक निवासी प्रशिक्षण कार्यक्रम संस्थेमार्फत वर्षभर राबविण्यात येतात. अधिक माहितीसाठी: http://www.manage.gov.in/ इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ प्लॅंटेशन मॅनेजमेंट (आयआयपीएम) : देशातील विविध पीक संघटना व पिकांसाठी कार्यरत असलेली शासकीय मंडळे - महामंडळे व विविध शासकीय विभागांच्या सहकार्यातून या अभ्यासक्रमांची अंमलबजावणी केली जाते. कृषी व्यवसाय व पीक व्यवस्थापन या विषयांतील एमबीए समकक्ष पदव्युत्तर पदविका आणि टी टेस्टिंग ऍण्ड मार्केटिंग व चहा मळा व्यवस्थापनाचे व्यावसायिक प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम येथे उपलब्ध आहेत. या अभ्यासक्रमांत पीक व्यवस्थापनाबरोबरच पणन व्यवस्थापनावरही भर देण्यात आला आहे. http://www.iipmb.edu.in/ डायरेक्‍टोरेट ऑफ मार्केटिंग ऍण्ड इन्स्पेक्‍शन (डीएमआय) : शेतीमालाची प्रतवारी, बाजार समिती व्यवस्थापन असे अनेक प्रशिक्षण कार्यक्रम डीएमआयमार्फत घेण्यात येतात. www.agmarknet.nic.inकृषी व प्रक्रियायुक्त अन्न उत्पादने निर्यात विकास संस्था (अपेडा) : अपेडा ही संस्था केंद्र सरकारच्या व्यापार मंत्रालयांतर्गत काम करते. संस्थेमार्फत शेतकऱ्यांना निर्यातीबाबत मार्गदर्शन, गुणवत्ता, निकष, उर्वरित अंश आदीबाबत प्रशिक्षण व आर्थिक मदत देण्यात येते. संपर्क http://www.apeda.gov.in