कंपनी सेक्रेटरी

 

कॉमर्स क्षेत्रात व्यवसायाच्या अनंत संधी उपलब्ध आहेत. मुळात व्यवसाय आणि उद्योग हे क्षेत्रच अनंत संधींचे आहे. त्यात सर्वात महत्वाचे म्हणजे कायदे. व्यवसाय सांभाळताना अनेक कायद्यांचे बडगे सुद्धा सांभाळावे लागतात. अर्थात, हे कायदे उद्योग अधिकाधिक पारदर्शक आणि स्वच्छ असावेत यासाठी आहेत. मात्र हे कायदे सांभाळताना वाय्व्सायीकांची त्रेधा तिरपिट  उडते. त्यामुळे अशा व्यावसायिकांची गरज भासते ज्यांनी कायदा आणि विशेषतः व्यावसायिक कायद्यांमध्ये नैपुण्य प्राप्त केले आहे. इथेच जन्म होतो कंपनी सेक्रेटरी व्यवसायाचा. 

 

सध्याच्या जगात उद्योग फार गुंतागुंतीचा आणि किचकट होतो आहे. विविध प्रकारचे कायदे आणि त्यांचे कडक नियम, आणि कायदे मोडल्यानंतर असणारी कडक  कायदे सल्लागारांना फार महत्व प्राप्त होत आहे. कंपनी सेक्रेटरी हा व्यावसायिक कायद्यातील निष्णात असतो. कंपनी साठी लागणाऱ्या कायदेशीर नियमांचे पालन करण्याची जबाबदारी त्याची असते. त्यामुळे दिवसेंदिवस कंपनी सेक्रेटरींची गरज वाढणार आहे. 

 

कोणत्या ंकंपन्यांना कंपनी सेक्रेटरी ठेवणे बंधनकारक आहे 

कंपनी कायदा २०१३ नुसार ज्या कंपन्यांचे भाग भांडवल ५ कोटींहून अधिक असेल अशा सर्व कंपन्यांना आणि शेअर बाजारात नोंदणीकृत असणार्या सर्व कंपन्यांना पूर्ण वेळ कंपनी सेक्रेटरी ठेवणे गरजेचे आहे. हा कंपनी सेक्रेटरी काम्पी सेक्रेटरी इंस्तीत्युटचा सदस्य असणे गरजेचे असते. 

 

कंपनी सेक्रेटरी कोर्स:

बारावीनंतर तीन टप्प्यात आणि पदवी नंतर दोन टप्प्यात हा कोर्स केला जातो. बारावीनंतर प्रवेश घेतल्यास कोर्स लौकर पूर्ण होतो. 

 

बारावी नंतर कोर्सचे तीन टप्पे असतात. पदवी नंतर एक्झिक्युटिव ने सुरुवात करता येते. 

१. फौंडेशन 

२. एक्झिक्युटिव 

मोड्यूल १

१. कंपनी कायदा 

२. कोस्ट अकौन्तिंग 

३. व्यावसायिक आणि आर्थिक कायदे 

४. कर कायदा 

 

मोड्यूल २:

१ कंपनी अकौंटस आणि ऑडिट 

२ भांडवली बाजार आणि कायदे 

३. उद्योग, कामगार आणि इतर कायदे 

 

प्रोफेशनल 

मोड्यूल १

१. प्रगत कंपनी कायदा 

२. सेक्रेटरिअल ऑडिट 

३. कोर्पोरेट रीस्त्रकचरिंग आणि इंसोल्व्हन्सी   

 

मोड्यूल २:

१. माहिती तंत्रज्ञान 

२. आर्थिक व्यवस्थापन 

३. एथिक्स 

 

मोड्यूल ३ 

१. प्रगत कर कायदा 

२. ड्राफटिंग 

३. कोणताही एक-

 अ) बँकिंग कायदे 

 ब) भांडवली, वायदा आणि आर्थिक बाजार 

 क) इन्सुरन्स कायदे 

 ड ) बौद्धिक संपदा कायदा 

 इ)  आंतरराष्ट्रीय व्यापार कायदे 

 

कालावधी: साधारणतः संपूर्ण कोर्स करण्यासाठी तीन वर्षे लागतात. मात्र काठीण्यपातलीमुळे सर्व अभ्यासक्रम एकाच वेळेस पूर्ण करणे शक्य नसते. त्यामुळे एकाच वर्षासाठी एका पेक्षा अधिक वेळा बसणे भाग पडते. मात्र चिकाटीने अभ्यास करणे हा एकमेव मार्ग असतो. कारण हि व्यावसायिक परीक्षा आहे आणि त्यामुळे अपयश हा त्याचा एक अविभाज्य घटक असतो. त्याने खचून जाण्याची गरज नसते. किंबहुना खूप कमी असे विद्यार्थी असावेत जे सर्व परीक्षा एकाच प्रयत्नात यशस्वीपणे पार करू शकतात. 

 

व्यावसायिक प्रशिक्षण: या अभ्यासक्रमात पंधरा महिन्यांचे व्यावसायिक प्रशिक्षण अनिर्वार्य असते. ते एखाद्या कंपनीत किंवा व्यावसायिक कंपनी सेक्रेटरीकडे करता येते.एक्झिक्युटिव पूर्ण झाल्यावर ते सुरु करता येते.  

त्यांची यादी इंस्तीत्युत कडे उपलब्ध असते. 

 

अंतिम परीक्षा पार केल्यावर आठ दिवसांचे एक प्रशिक्षण आणि पंधरा दिवसांचा एक प्रसिख्सन कार्यक्रम पूर्ण करावा लागतो. त्यानंतर इंस्तीत्युत कडे सदस्यत्वासाठी अर्ज करू शकतो. पहिल्या पाच वर्षांसाठी "असोसिएट" आणि नंतर "फेलो" सदस्यत्व मिळते.  

 

नोकरीच्या संधी

वर नमूद केल्याप्रमाणे नोकरीच्या प्रचंड संधी उपलब्ध आहेत आणि त्या वाढत जाणार आहेत. कंपनी कायद्यातील एका बदलामुळे मध्यंतरी थोडेसे अनिश्चिततेचे सवत आले होते मात्र आता ते दुर झाले आहे. 

 

अनेक कंपन्या मुख्य कंपनी सचिव बरोबर सहाय्यक सचिव सुद्धा ठेवतात. अनेक शासकीय कंपन्यांमध्ये तसेच एस बी आय सारख्या बँकांमध्ये सुद्धा कंपनी सेक्रेटरी पास केलेल्यांना विशेष अधिउकरि म्हणून नोकर्या मिळू लागल्या आहेत. 

 

स्वयंरोजगाराच्या संधी 

 

अनेक लहान कंपन्यांना पूर्णवेळ कंपनी सचिव ठेवणे जमत नाही. अशा वेळेस व्यावसायिक कंपनी सचिव (कंपनी सेक्रेटरी इन प्रेकटीस)त्यांच्या मदतीला येतात. कंपनी सचिव म्हणून स्वयाम्रोज्गाराच्याही खूप संधी आहेत, त्यासाठी सदस्यांनी वेगळा अर्ज इंस्तीत्युत कडे करायचा असतो. मात्र एकदा प्रेक्तीस चे सर्तीफिकेत आल्यानंतर नोकरी करता येत नाही. 

 

जागतिक कोर्स:

भारतातील हा कोर्स केल्यानंतर दोन वर्षे अनुभव असलेल्या व्यक्तीस लंडन चा चार्टर्ड सेक्रेटरी हा प्रख्यात कोर्स केवळ दोन अधिक पेपर देऊन पूर्ण करता येतो. ते केल्यानंतर ८० देशांमध्ये कंपनी सेक्रेटरी म्हणून काम करता येते. 

 

संपर्क:

इंस्तीत्युत ऑफ कंपनी सेक्रेटरी ऑफ इंडिया 

नवी दिल्ली

 

मुंबई 

जॉली मेकर चेंबर, नरिमन पोइंत मुंबई

 

तेंव्हा सज्ज व्हा एका अतिशय प्रतिष्टीत करिअर साठी. आणि करा हे जग तुमच्या मुठीत!